Deyirlər ki, dəhşətli hekayələr yalnız keçmişin tozlu illərində qalıb. Deyirlər ki, qaranlıq əfsanələr sübh açılan kimi yoxa çıxır. Deyirlər... Amma internet bu romantik uydurmanı çoxdan darmadağın edib. Rəqəmsal dövrdə heç nə tam yox olmur-sadəcə suların altına çəkilir və yeni qorxu dalğasının onu sahilə qaytaracağı anı gözləyir.

Beləcə "Mavi balina" yenidən suyun üzünə çıxdı.

O hekayə ki, kimisi ona "oyun" deyir, kimisi "mif", kimisi "manipulyasiya tələsi", ən dürüst olanlar isə sadəcə belə adlandırır: "səssiz təhdid, qurbanlarını tək-tək seçən ölüm maşını".

Binəqədi rayonunda baş verən son hadisə bu köhnə yaraya bir daha toxundu. Guya on il keçib, guya hər şey unudulub, guya dünya irəli gedib. Amma haradasa, yeniyetmələrin gecə yazışmalarında, gizli çatlarda, bu fenomen hələ də yaşayır.

Və "Uşaqları necə qoruyaq?" sualını verməzdən əvvəl, daha sadə, amma köklü bir suala cavab tapmalıyıq: bu lənətəgəlmiş "Mavi balina" nədir axı?

O, səssizcə doğuldu. Nə gizli laboratoriyalarda, nə şeytançı qruplarda, nə də bağlanmış Telegram kanallarında. Onun doğum tarixi 2013-cü ildir. Adi bir sosial şəbəkə-VKontakte. Adı-F57 qrupu.

Qaralığa bürünmüş şəkillər. Ağ-qara sifətlər. Kədər qoxuyan paylaşımlar: "məni heç kim anlamır", "artıq heç kimə lazım deyiləm", "məni heç kim sevmir". Böyüklər üçün bu, adi yeniyetmə dramı idi. Amma içəridə olanlar üçün bu, demək olar ki, etiraf idi.

Və orada o peyda oldu-Mavi balina.

Nəhəng, səssiz bir varlıq. Sahilə atılan, çünki artıq mübarizə apara bilmir. Qəmli gözəlliyin simvolu. Romantik bir ölümun simvolu.

Heç kim o vaxt düşünmürdü ki, bu, bir gün internet virusuna çevriləcək.

Hər bir virusun daşıyıcısı olur. "Mavi balina" isə öz daşıyıcısını tapdı-psixologiya fakültəsindən qovulmuş keçmiş tələbə Filip Budeikin. Şöhrət arzulayan, amma universitetin qapısından qovulan, təsir gücü axtaran, amma yalnız bir resurs tapan bir adam-yeniyetmələrin həssaslığı.

Onun "oyunu yaratdığı" deyilir. Amma bu, yalandır. O, oyun yaratmadı.

O, mühit yaratdı. Uşağı yumşaq, formalaşdırıla bilən bir mum kimi edən mühit.

Fakt budur: o, depressiv qruplar aparırdı, azyaşlılarla yazışırdı, təzyiq göstərirdi, manipulyasiya edirdi, fikirlər yeridirdi. O, "oyuna" görə yox, uşaqları müqavimətsiz hala saldığı üçün 3 il 4 ay cəza aldı.

Amma onu həbs edəndə, canavar artıq öz müstəqil həyatını yaşayırdı.

Ən qorxulusu isə başqaydı-media.

Jurnalistlər bir neçə kiçik səhifəni qlobal sensasiyaya çevirdilər. Qışqıran başlıqlar, alovlu süjetlər, apokaliptik cümlələr-bütün bunlar qorxu yox, domino effekti yaratdı.

İlk reportajdan sonra "Blue Whale" axtarışları 12 dəfə artdı. Yeniyetmələr özləri "kurator" axtarmağa başladılar. Yüzlərlə təqlidçi peyda oldu. Kimisi özünü "qaranlıq müəllim" kimi sınadı. Hər ikinci yeniyetmə "oyunun" qapalı elita olduğunu düşündü. Hər üçüncü uşaq dostlarına "mən ordayam" demək, "missiyada" olduğunu sübut etmək istədi.

Beləcə o məşhur "50 tapşırıq" siyahısı yarandı. Halbuki onu heç kim yazmamışdı. Bu, kollektiv yaradıcılıq idi-benzinlə oynayan uşaqların təhlükəli "yaradıcılığı".

Psixoloqlar bunu "oyun" yox, sosial-manipulyativ sxem adlandırdılar-gizli çağırış, "challenge" adı altında gizlədilmiş təxribat mexanizmi.

Mahiyyəti sadə, amma dəhşətlidir.

Əvvəlcə-əlaqə qurmaq. Qarşındakının kim olduğunu, hansı boşluqlardan sızmaq mümkün olduğunu anlamaq: tənha, ailə problemləri olan, özünü dəyərsiz hiss edən.

Sonra-"seçilmişlik" hissi yaratmaq. "Sən fərqlisən. Sən oyunçusan. Sən bizdənsən."

Daha sonra-səssiz eniş başlayır. Əvvəlki tapşırıqlar gülməli görünür: 4:20-də oyanmaq, video izləmək, avatarı dəyişmək. Yeniyetmə düşünür ki, hər şey onun nəzarətindədir. Amma oyun heç vaxt onun nəzarətində olmayıb.

Çünki tapşırıqlar onun həyat ritmini pozur, yuxusunu dağıdır, duyğularını silkələyir, onu tədricən ailədən, dostlardan ayırır, daxildən sındırır.

İlk həftələr-sadə tapşırıqlar. Sonrakılar-qaranlıq, qorxu, gecə gəzintiləri, damlardan şəkil, pıçıltılı səsyazılar, saxta yaralar. Və bütün bunlar-ekranın o tayında oturub özünü "hakim" sayan bir yad insanın nəzarəti altında.

Bu, kvest deyildi. Bu, rəqəmsal sektant verbovkası idi.

Və o "50 gün" siyahısı-internetdə gəzən, çoxunuzun oxumaq istədiyi o siyahı-əslində uydurma yox, yüzlərlə təqlidçinin istifadə etdiyi real manipulyasiya zənciridir:

4:20-də oyanmaq heç kimlə danışmamaq boş küçələrdə gəzmək səssizlik videoları çəkmək bədənə simvol çəkmək dostları silmək işığı söndürüb oturmaq damda dayanmaq mübahisələr yaratmaq videoları saatlarla izləmək ağrı gündəliyi yazmaq avatarı dəyişmək vida məktubu yazmaq...

Bu tapşırıqlardan heç biri birbaşa öldürmür. Amma hər biri bir az daha güc aparır. Və 50-ci günə çatanda, artıq əvvəlki sən olmursan.

Ən qorxulusu də elə budur.

"Mavi balina": səssiz təhdidin anatomiyası

Və bax, ən paradoksal məqam burdadır: "Mavi balina" heç vaxt oyun olmayıb, amma beyinlərlə elə incə oynayıb ki, istənilən peşəkar psixoloqun qarşısında baş ucalda bilərdi. Bu, insan şüurunun bıçaqla yox, ritmlə, atmosferlə, daim izlənilmə hissi ilə parçalanması idi. Yeniyetmə ora maraqla girirdi, amma qalırdı, çünki uzun aylardan sonra ilk dəfə ona elə gəlirdi: "Nəhayət, kimsə məni gördü."

Böyüklər soruşanda: "Niyə onlar bu işə qoşulurlar?", bir şeyi unudurlar-yeniyetmə ölümü yox, mənanı axtarır. Əgər bu mənanı ona ilk dəfə kiminsə kölgədən gələn səsi, sakit və inamlı tonla "Mən səni anlayıram, sən fərqlisən" deyən birisi verirsə, o səs bütün böyüklərdən doğma gəlir. Ailənin qurmadığı körpünü, manipulyator öz "qarmağı" ilə qurur.

Ən dəhşətlisi tapşırıqların özü deyil. Ən dəhşətlisi-yeniyetmənin psixikasının necə tez başqasının ssenarisində əriməsidir. Ona aidlik, sirr, ekstremal təcrübə, seçilmişlik vədi verilir. Və sonra başlayır boz rituallar: 4:20-də oyan, foto göndər, avatarı dəyiş, bütün günü danışma, mübahisə yarat, gecə dəmir yoluna get, pıçıltı yaz, balina çək, şəkilləri sil, cızıq at, bir dənə də at, hesabat göndər, düşünmə, sadəcə et.

Bu tapşırıqlarda heç bir mistika yoxdur-bu, psixotexnikadır. Birinci addım yuxunu pozur. İkinci addım qidalanma vərdişlərini dəyişir. Üçüncü-dostlarla əlaqəni qırır. Dördüncü-emosiyaları qorxudan eyforiyaya qədər silkələyir. Beşinci-təcrid edir. Altıncı-"kuratoru" məyus etmək qorxusu yaradır. Yeddinci-asılılıq formalaşdırır. Və sonda insan artıq "oyunda" deyil-o, psixoloji bir dəhlizdədir, yeganə işıq mənbəyi isə onu aparan kəsdir.

Ona görə də yeniyetmələr bu qədər asanlıqla təsir altına düşürlər. Axmaq olduqları üçün yox. Sadəcə, manipulyasiyanı tanımaq təcrübələri yoxdur. Skeptisizmləri formalaşmayıb. Onlar məntiqlə yox, duyğularla yaşayırlar. Hər diqqət işarəsi onlara xilasedici kimi görünür. Və ən pisi, hələ anlamırlar ki, ekranın o tayındakı bir yad adam bir anda onların dünyasının mərkəzinə çevrilə bilər.

Amma cəmiyyət uzun müddət problemi "oyunda" görmək istədi. Fikirləşdilər ki, qrupları bağlasaq, şəkilləri yığışdırsaq, adını yasaqlasaq, təhlükə yox olacaq. Sadəlövh düşüncə. Təhlükə "Mavi balina" adında deyildi. Təhlükə rəqəmsal aləmdə şüura nəzarət imkanında idi. Hər bir məktəblinin heç tanımadığı birindən şəxsi ismarıc ala bilməsində. Hər bir toksik yeniyetmə səhifəsinin yeni "müəllimlər" doğura bilməsində. Hər yeni "hərəkətin" bir həftəyə virusa çevrilə bilməsində.

Ona görə də mütəxəssislər dünyanın hər yerində eyni şeyi deyirlər: "Mavi balina" yoxa çıxdısa, yerini başqa bir simvol, başqa bir estetika, başqa bir əfsanə tutacaq. Rəqəmsal manipulyasiya ölmür-sadəcə, üz qabığını dəyişir. Bu gün "balina"dır, sabah "sakit meşə", o biri gün "qırmızı ay". Brend yox, atmosfer önəmlidir. Və bu atmosferi cinayətkarlar yox, tənha yeniyetmələr yaradır-öz boşluqlarına təsadüfən düşənlər.

Bu mənzərədə anlamaq çətin deyil ki, təhlükə hələ də buradadır. Formal olaraq "kuratorlar" dağıdılıb, səhifələr təmizlənib, alqoritmlər sərtləşib. Amma ən çətin olan budur: təhlükə indi kölgədədir. Artıq gurultulu qruplar yox, qapalı çatlar, gizli yazışmalar, "kvest" adlanan kiçik tapşırıqlar var-o vaxt "balina" haqqında eşitmiş və indi o atmosferi təkrarlayan gənclər tərəfindən yaradılan.

Bugünkü risk mərkəzləşmiş təşkilatda deyil-onun kölgə təqlidlərindədir. İstənilən məktəbli "kurator"a çevrilə bilər, çünki 2016-2017-ci illərin internet panikası onlara alətlər verdi: gecə tapşırıqları, "cəsarətini sübut et" oyunları, qorxu ilə manipulyasiya, hesabat tələb edən missiyalar.

Bu yox olmayıb. Bu, artıq rəqəmsal mənzərənin bir hissəsidir.

Valideynlər anlamalıdırlar: yeniyetmə nadir hallarda birbaşa danışır. Əvvəl qapanır. Sonra telefonu gizlədir. Gecələr oyaq qalır. Qəribə videolar izləyir. Avatarını dəyişir. Yazışmaları silir. Əsəbi, uzaq, yorğun, apatik olur. Bu, kapriz deyil-siqnaldır. Əgər qulaq asmağı bacarsaq, çox aydın və sarsıdıcı bir siqnal.

Ən vacib olan-ittiham etməməkdir. Çünki manipulyatorun gücü bircə şeydədir-təcriddə. Valideyn uşağın həyatına qışqırıqla yox, diqqətlə qayıdanda, bütün sistem dağılır. İnternet canlı insanın istiliyi ilə yarışa bilmir.

Biz bir şeyi qəbul etməliyik: "Mavi balina" oyun deyildi, o, müdafiəsiz qalan psixikanın necə asan qırıldığını göstərən simvol idi. O, göstərdi ki, rəqəmsal mif nə qədər tez ölümcül davranış modelinə çevrilə bilər, əgər cəmiyyət vaxtında təhlükəni görməsə.

Və bu hekayənin ən ağrılı tərəfi budur: "Mavi balina" bizim güzgümüzə çevrildi. Uşaqları necə asan itirdiyimizi göstərdi. Rəqəmsal aləmin onlar üçün real həyatı necə əvəz etdiyini açdı. Heç bir "kurator" yeniyetmənin beyninə girə bilməzdi, əgər orada boşluq olmasaydı-ünsiyyətin, diqqətin, qayğının boşluğu.

Baxın, bu "oyunların" ovçuları qurbanlarını necə seçirdilər. Ən zəifləri yox, ən həssasları tapırdılar. O kiçik çatdan içəri sızmaq mümkün olanları. Valideynlə mübahisə etmiş, özünü görünməz hiss edən, duyğularını dilə gətirməyə öyrəşməmiş uşaqları. Məktəbdə "kişisən, ağlama" deyilənləri. Ən təhlükəli hədəf tipi məhz budur-emosional, amma təcrid olunmuş yeniyetmə.

Və belə uşaq "oyunun orbitinə" düşəndə, hər şey çox adi görünür. Sadəcə az danışmağa başlayır. Gecələr yatmır. Sükut içində yemək yeyir. "Necəsən?" sualına əsəblə cavab verir. Kədərli musiqilər dinləyir. Avatarını balina kölgəsinə dəyişir. Bir neçə dostu silir. Gecənin bir yarısı oyanır. Qəribə cümlələr yazır.

Bu "sadəcə"ləri bir yerə toplasan-ortaya böyük bir həyəcan xəritəsi çıxır.

Və burada başlayır o məşhur "50 gün". Bu tapşırıqlar-təlimat yox, manipulyasiyanın avtoportretidir. Onlarda bütün klassik psixoloji təzyiq elementləri var: yuxusuzluq, sensor yüklənmə, təcrid, emosional dalğalanma, qorxu, rituallar, reallıqla oyun arasındakı sərhədin silinməsi, simvollara fiksasiya.

Yeniyetməyə deyirlər: 4:20-də oyan, videoya bax, danışma, gecə gəz, pıçıltı yaz, işığı söndür, damda dayan, şəkil çək, dostlarını sil. Hər tapşırıq-itaət sınağıdır. Heç biri ölümcül deyil, amma hər biri bir addım da azadlığı əlindən alır.

40-50 belə hərəkətdən sonra psixika artıq bütöv qalmır. Yumşalır, asan yönləndirilir. O, artıq "oyuna" maraqla gələn uşaq deyil. O, sadəcə, əmrləri dəyərləndirmədən yerinə yetirən bir mexanizmə çevrilir.

Ona görə "final"da heç kimə "dəhşətli işlər gör" deyilmirdi. Orada sadəcə bir hal vardı-daxili duman, sərhədlərin itməsi. Manipulyasiyanın məqsədi də bu idi: hərəkət deyil, asılılıq.

Amma unutmayaq: heç bir "kurator" hər şeyə qadir deyil. Bu sxemlər təkcə bir halda işləyir-uşaq təklikdə qalanda. Əgər yanında sakit, anlayışlı, ittihamsız danışa bilən bir böyüklə qarşılaşırsa, bütün bu psixoloji arxitektura çökür. Manipulyator bilik, istilik və diqqət qarşısında tab gətirə bilmir.

Lakin problem dərindədir. Dünya artıq elə mərhələyə keçib ki, bu tip "oyunlar" dalğa-dalğa qayıda bilər. Bu gün yoxdur. Sabah bir TikTok videosu, bir Telegram postu, bir mahnı, bir mem-və yeni zəncir başlayır. Heç bir təşkilat, heç bir yaradıcı yoxdur. Sadəcə təqlid effekti. Yeniyetmə mühiti-belə ideyaların çoxalması üçün ideal ekosistemdir.

"Mavi balina" ilk səs-küylü nümunə idi. Amma sonuncu olmadı. Artıq "Sakit evlər", "Qırmızı günəşlər", "Susqun çağırışlar" dalğaları gəlib keçdi. Hər biri eyni mexanizmlə işləyir: rituallar, gecə tapşırıqları, simvollar, gizli missiya hissi, emosional təzyiq. Təhlükə adlarda deyil-mexanikadadır.

Və nəticə aydındır: uşaqlar bu kölgədə tək qalmamalıdır. Telefonlar "toxunulmaz qutuya" çevrilməməlidir. Ünsiyyət nəsihətlərlə əvəz olunmamalıdır. Nəzarət təqib demək deyil. Yeniyetmə bilməlidir ki, onun yanında bir nəfər var-kimə həqiqəti deyə bilər, cəzasız, gülüşsüz, qışqırıqsız.

Əslində bu "oyunları" dağıtmaq çox asandır. Onlar gecə tapşırıqlarına, manipulyasiyalara, simvollara dözürlər. Amma bir şeyə dözə bilmirlər-canlı söhbətə. Uşaq anlayanda ki, yanında ondan qorxmadığı, dinləyən bir insan var, bütün o "mifik balina" elə sürətlə buxarlanır ki, sanki heç olmamışdı.

Bizim dövrün sərt həqiqəti budur: internet monstrlar yarada bilər, amma onları məhv etmək yalnız bizim gücümüzdədir-diqqətlə, anlayışla, söhbətlə və sadəcə, insan varlığı ilə.

Rəqəmsal kölgənin içinə düşən yeniyetməni necə xilas etməli

Əgər bu kimi hekayələrin kökünə diqqətlə baxsaq, bir həqiqət dərhal üzə çıxır: yeniyetmə uçuruma birdən-birə düşmür. O, ora addım-addım, yavaş-yavaş daxil olur-ta ki, öz duyğularına söykənə bilmədiyi ana qədər. Heç bir "kurator", heç bir "oyun", heç bir rəqəmsal mif insanın psixikasını sındıra bilməz, əgər yanında real varlıq-insan nəfəsi varsa. Amma uşaq içindəki fırtına ilə tək qalanda, o fırtınaya mütləq kimsə yad biri gələcək.

Belə tələyə düşən yeniyetmənin görkəmi çox oxşardır: yorğun gözlər, telefonda gecə həyatı, əsəbi həssaslıq, başına keçirdiyi başlıq arxasında gizlənmək cəhdi. O, birdən-birə böyüyüb-amma qorxulu dərəcədə kiçilib. Nitqi ya sərtləşib, ya da dumanlanıb. Baxışları ya boş, ya da narahatdır. Ən əsası-valideynlərini öz dünyasına buraxmır. Bu, üsyan deyil. Bu, simptomdur.

O, artıq özünü eşitmir. Yalnız telefondakı o əsəbi pıçıltını eşidir.

Və məhz burda başlayır əsas döyüş-nə telefon uğrunda, nə hesab uğrunda, nə də tapşırıqlar uğrunda, yox. Bu mübarizə onun daxili səsi uğrundadır. Çünki manipulyator yeniyetmə əmrləri yerinə yetirəndə yox, öz fikirlərini özgələrin fikrindən seçə bilməyəndə qalib gəlir. Psixoloqlar bu halı "avtonom refleksiya pozuntusu" adlandırırlar-insanın öz hisslərini qiymətləndirmək qabiliyyətini itirməsi və xarici impulsların hökmündə yaşaması.

Xilas çox sadə, amma eyni zamanda çətin bir addımdan başlayır-reallığı bərpa etməkdən. Gecə yaşayan yeniyetmə normal ritmdən düşür: yuxu pozulur, hormon balansı pozulur, emosional həssaslıq artır, tənqidi düşüncə zəifləyir. Yuxusuzluq kapriz deyil-idrak müdafiəsinin qırılmasıdır. İnsan yaralı kimi olur. Və məhz o anda "kuratorun" dediyi hər söz, valideynin sözündən dərin iz buraxır.

Buna görə ilk addım-yeniyetməni günə, işığa, ritmə qaytarmaqdır. Bu, nizam-intizam deyil-biologiyadır. Biologiya hər cür mistikadan güclüdür.

Amma reallığı qaytarmaq yasaqlarla olmur. Dünyada heç bir yeniyetmə "Telefonu ver!" cümləsindən sonra psixoloji uçurumdan çıxmayıb. Çünki telefon sadəcə cihaz deyil. O, başqa dünyaya aparan körpüdür. Və əgər bu körpü kobudluqla dağıdılsa, uşaq sadəcə yeni-gizli, qapalı, daha təhlükəli körpü tikəcək.

Əsl çətinlik-uşağı ailənin emosional sahəsinə qaytarmaqdır. Sorğu-sual yox, moizə yox, sakit və yumşaq, demək olar, terapevtik bir varlıqla. Paradoks ondadır ki, uşaq bu tələyə düşəndə, ona ən çox çatışmayan nəzarət yox, başa düşülmək hissidir. Valideyn dinləyirsə-tənqid etmir, sadəcə dinləyirsə-"kuratorun" hakimiyyəti yavaş-yavaş sarsılır. Çünki manipulyatorun gücü yalnız təcriddədir. O təcrid qırılan kimi, sistem dağılır.

Yeniyetmə-duyğularla yaşayan varlıqdır. Onun kimsə tərəfindən qorxusunun, təşvişinin, qaranlıq fantaziyalarının dözülməsinə ehtiyacı var. Yanında kimsə dayanmalıdır-qışqırmadan, "niyə belə olmusan?" demədən, sadəcə soruşaraq: "İndi sənə necədir?" Və bir neçə həftə "başqasının səsi" altında yaşayan yeniyetmə o anda bir söz eşidir ki, hər manipulyasiyanı məhv edir: "Mən burdayam."

Bu məqamda psixoloqların "daxili nəzarət mərkəzinin bərpası" dediyi şey baş verir. İnsan yenidən öz həyatının müəllifi olduğunu hiss etməyə başlayır. Bu dəyişiklik ləng, görünməz, amma məhz o, xilasın özüdür.

Bəli, bəzən mütəxəssisə ehtiyac olur. Bəzən travma çox dərin, qorxu çox güclü, yuxusuzluq çox davamlı olur. Bəzən psixoterapevt, bəzən uşaq psixiatrı lazımdır. Amma hətta o zaman da valideyn əsas qoruyucu qüvvədir. Çünki heç bir klinika uşağa valideyn istiliyini, təhlükəsizlik hissini verə bilmir.

Belə "rəqəmsal tələlər" problemi texnologiyada olmayıb. Problem həmişə insan boşluğunda idi. Yeniyetmənin ruhunda bir çat yaranan kimi, oraya mütləq manipulyasiya edə bilən biri soxulur. Və bu çatları bağlamağın yeganə yolu-qadağalarla yox, səslə, söhbətlə, sabit varlıqla və uşağın dözə bilmədiyi duyğulara dözmə bacarığı ilə mümkündür.

Yeniyetmə yenidən öz fikirlərini seçməyə başlayanda, yanında etibar etdiyi bir böyüyün olduğunu hiss edəndə, gün rejiminə qayıdanda, gecələr yox, gündüzlər yaşamağa başlayanda, içində şübhə və suallar üçün yer yarananda-manipulyator sadəcə yox olur. Buxarlanır.

Çünki hər bir rəqəmsal kölgə yalnız işığın olmadığı yerdə yaşayır. Və ən parlaq işıq-yaxın olan ailənin içində yanır.

Final: Qaranlığın bitdiyi yer

Hər belə hekayənin sonunda elə bir an gəlir ki, hamı anlayır: yeniyetmə qaranlığı seçməyib. O, sadəcə bir parça işıq axtarıb-bəzən isə dələduzun fənəri evin zəif çırağından parlaq görünür. Əgər böyüklər doğrudan da uşaqları qorumaq istəyirlərsə, gərək bir həqiqəti dərk etsinlər: yeniyetmələr qorxulu yerə yox, səsini eşidən yerə gedirlər.

Heç bir uşaq səhər oyananda "mən manipulyasiyaya düşmək istəyirəm" deyə düşünmür. O, sadəcə içindəki sükunətsiz səssizliklə yaşayır-məktəb təzyiqi, deyilməmiş sözlər, görünməz yaralar, bitməz incikliklərlə. Və nə vaxtsa kiminsə "guya" onu dinlədiyi, "guya" anladığı, "guya" qəbul etdiyi bir an gəlir-həmin adam da hakimiyyət qazanır.

Amma bu hakimiyyət daima kövrək olur. O, sükutun, sirrin, təcridin üzərində dayanır. O zaman güclü görünür ki, uşaq belə düşünür: "Əgər danışsam, məni anlamazlar, rədd edərlər, cəzalandırarlar." Və elə həmin nöqtədə hər şeyin taleyi həll olunur.

Çünki ailə-tək institutdur ki, o "qaranlıq müqaviləni" poza bilər. Nə məktəb, nə qadağa, nə bloklama bunu bacarır. Ailənin silahı başqadır-insanın bütün həyatının başladığı hiss: təhlükəsizlik. Uşaq rəqəmsal tələdən yalnız o zaman çıxır ki, anlayır: dünya ona düşmən deyil, onu məsxərəyə qoymayacaqlar, "özün günahkarsan" deyib sındırmayacaqlar. O an hiss edir ki, burada nəfəs almaq olar.

"Mavi balina" və onun kimi bütün kölgələr əslində ölüm haqqında deyildi. Onlar həssaslıqdan, tənha qalmaqdan, dayaqsızlıqdan, danışa bilməməkdən bəhs edirdilər. Onlar uşaqların içində yanan yanğını dilə gətirə bilməməsinin simvolu idilər.

Ona görə də bu cür hadisələr nə polis reydlərindən, nə TV süjetlərindən, nə də bloklamalardan sonra yox olur. Onlar o zaman yoxa çıxır ki, böyüklər uşaqlarla "tərbiyə obyekti" kimi yox, öz dünyasında çətin emosiyalarla yaşayan insan kimi danışmağı öyrənirlər.

Biz elə bir dövrdə yaşayırıq ki, rəqəmsal təhlükələrin üzü yoxdur. Onların "yaradıcıları" nə allahdır, nə dahi manipulyator. Sadəcə başqalarının zəifliyini alətə çevirən adamlardır. Amma onların gücü illüziyadır.

Və o güc elə həmin anda buxarlanır-nə vaxt ki, yanında bir real insan olur. Başqasının ağrısına dözə bilən, başqasının çaşqınlığına istehzasız, qorxusuna panikasız yanaşa bilən biri. O an, yeniyetmə qarşısındakının nə nəzarətçi, nə ittihamçı, nə də səhvləri sayan biri olmadığını, sadəcə yanında qalmağı bacaran bir insan olduğunu hiss edəndə-rəqəmsal kölgə gücünü itirir.

Bu dönüş filmi xatırlatmır. Burada nə qışqırıq var, nə dramatizm. Sadəcə sakit bir dəyişiklik: yeniyetmə uzun fasilədən sonra başını telefondan qaldırır; cavabları tək kəlmədən ibarət olmur; yanında oturmağa icazə verir; nəfəsi bir az dərinləşir. Onun psixikası işığa qayıdır-sanki qorxu səsi kəsilən kimi gizləndiyi yerdən çıxan bir heyvan kimi.

Psixoloqlar buna "daxili nəzarət mərkəzinin bərpası" deyirlər-insanın yavaş-yavaş özgə ssenarisindən çıxıb, reallığı yenidən öz həyatı kimi hiss etməyə başlaması. Yeniyetmə hələ ən vacibini danışmır, amma artıq onu əsir saxlayan adamı qorumaqdan vaz keçir. Hələ izah etmir, amma artıq qaçmır. Hələ ad çəkmir, amma artıq öz fikirlərindən qorxmur. Bu incə, kövrək, gözə görünməz hal-xilasın başlanğıcıdır.

Və o anda hər şey aydın olur: o "kuratorların" bütün uydurma gücü hipnozda yox, sehrdə yox, boşluqdadır. Uşağın ruhundakı o istiliksiz, dayaqsız, diqqətsiz yerdə. Həmin boşluğu mühazirə ilə yox, təhdidlə yox, sadəcə varlıqla-insan istiliyi ilə doldurmaq kifayətdir. Kölgələr dərhal çəkilir.

Çünki heç bir oyun insanla rəqabət apara bilmir. Heç bir manipulyator sevgiyə qalib gələ bilmir. Və heç bir rəqəmsal qaranlıq o işığı söndürə bilmir ki, onu içindən yenidən tapmısan.

Bəlkə də "Mavi balina" hekayəsinin bizə demək istədiyi əsas həqiqət də budur. Qorxu deyil. Panika deyil. Uşaqların ətrafına beton divar çəkmək cəhdi deyil. Sadəcə sərt, ağrılı, amma vacib bir xatırlatma: uşaq qaranlığa qaçmır-səsini eşidən yerə gedir. Və qayıdır-təhlükəsiz yerə yox, onu gözləyən yerə.

Qaranlıq məhz orada bitir. Həmişə. Və əgər biz istəyiriksə ki, heç bir rəqəmsal kölgə artıq sevdiklərimizə yaxınlaşmasın, bir şeyi unutmamalıyıq: uşağı qorumağın yeganə yolu nə qorxu, nə nəzarət, nə də qadağadır. Əsl müdafiə-sadəcə o qədim, əvəzolunmaz sənətdir: yanında olmaq sənəti.