Son.az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Bəs niyə gəlirlər rəqəmsal baxımdan artırsa da, büdcə kəsiri nəinki yerində sayır, əksinə, ildırım sürəti ilə böyüyür? Cavabı tapmaq üçün büdcənin strukturuna və bu strukturun Rusiya iqtisadiyyatının bugünkü makroiqtisadi, siyasi və geosiyasi reallıqları fonunda necə formalaşdığına nəzər salmaq lazımdır.

Gəlir strukturu: ümumi artım fonunda neft-qazın büdrəməsi

Ən narahatedici siqnallardan biri neft-qaz gəlirlərinin kəskin azalmasıdır. May ayında bu sahədən büdcəyə cəmi 513 milyard rubl daxil olub ki, bu da son iki il yarımın ən aşağı göstəricisidir - belə azalma 2022-ci ilin noyabrından bəri müşahidə olunmayıb. Ötən ilin may ayı ilə müqayisədə 30 faiz, 2023-cü ilin dekabrı ilə müqayisədə isə düz 45 faiz azalma qeydə alınıb.

Əsas səbəblər bunlardır:

- Urals markalı neftin ixracında azalma - Qərbin tətbiq etdiyi ikincili sanksiyalar Rusiya neftini daha ucuz, yəni "endirimli" qiymətə satmağa məcbur edib. - Çin və Hindistana tədarüklərdə azalma - Refinitiv məlumatına görə, 2025-ci ilin aprel-may aylarında bu iki ölkəyə göndərilən neftin həcmi illik müqayisədə 12 faiz azalıb. - Logistika və "kölgə" donanma xərclərinin artması - Sanksiyaları dolanmaq üçün istifadə olunan "qara donanma" (dark fleet), sığorta, neftin təkrar yüklənməsi kimi əməliyyatlar xərcləri iki dəfədən çox artırıb. - Vergi manevri və faydalı qazıntıların hasilatı vergisinin (NDPİ) indeksasiyası - 2025-ci ilin ilk beş ayında NDPİ üzrə büdcəyə daxilolmalar ötən illə müqayisədə 18 faiz azalıb.

Əgər 2021-ci ildə neft-qaz sektoru federal büdcənin 36 faizini formalaşdırırdısa, 2025-ci ilin may ayına bu göstərici artıq 25 faizin altına düşüb. Bu isə büdcə strukturunun təkcə dəyişməsi deyil, həm də sabitlik baxımından zəifləməsidir: alternativ mənbələr xarici təzyiqlərə qarşı xeyli az elastik çıxıb.

Qeyri-neft-qaz gəlirləri: vergi pressinqinin hesabına süni artım

Maliyyə Nazirliyinin məlumatına əsasən, yanvar-may aylarında qeyri-neft gəlirləri 8,2 trilyon rubla çatıb - bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 34 faiz artım deməkdir. Əsas artım mənbələri:

- Daxili ƏDV - 27 faiz artımla 3,4 trilyon rubla yüksəlib - Fiziki şəxslərin gəlir vergisi (NDFL) və mənfəət vergisi - müvafiq olaraq 22 və 19 faiz artım - İdxal rüsumları və yığımlar - təxminən 45 faiz artıb, halbuki idxal həcmi azalıb (bunun səbəbi: rublun dəyərdən düşməsi və qiymət artımı)

Bu artımın arxasında duran amillər isə çox tanışdır:

İnflyasiya - rəsmi göstərici illik 6,8 faiz göstərilsə də, real həyatda, istehlak səbətinə nəzər saldıqda bu rəqəmin daha yüksək olduğunu görmək mümkündür. Administrativ nəzarətin sərtləşdirilməsi - vergi orqanları rəqəmsal nəzarət alətlərini genişləndiriblər: SBİS sistemi, onlayn-kassalar, ƏDV üzrə avtomatlaşdırılmış nəzarət mexanizmləri işə düşüb. Biznesə düşən vergi yükünün artması - Makroiqtisadi Təhlil və Qısamüddətli Proqnozlaşdırma Mərkəzinin hesablamalarına görə, iri şirkətlərə düşən ümumi vergi yükü bir il ərzində 14 faiz artıb. Amma bu tip artım uzunmüddətli dövrdə dayanıqlı ola bilməz. Səbəb sadədir: biznes belə şəraitə ya sərmayəni azaldaraq cavab verir, ya da ölkədən çıxmaq yolları axtarır. Rusiya Sənayeçilər və Sahibkarlar İttifaqının (RSPP) sorğusuna əsasən, 2025-ci ilin birinci rübündə şirkətlərin 47 faizi fiskal təzyiqlərə görə investisiya layihələrini ya tam dondurduğunu, ya da təxirə saldığını bildirib.

Xərclər artır, büdcə çat verməyə başlayır: Rusiya iqtisadiyyatının 2025-ci il mənzərəsi

2025-ci ilin ilk beş ayı ərzində Rusiya dövlət xərcləri 12,9 trilyon rubla çatıb. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə düz 2,3 trilyon rubl - yəni 22 faiz çoxdur. Bu artım təsadüfi deyil və struktur baxımından da aydın bir mesaj verir: Rusiya getdikcə daha çox silaha və sosial öhdəliklərə pul xərcləyir, lakin investisiyaları azaldır.

Ən böyük büdcə maddələri bunlardır:

- Müdafiə və təhlükəsizlik - 5,2 trilyon rubl (bütün büdcənin 40 faizi), ötən ilə nisbətən 33 faiz artım - Sosial siyasət - 3,8 trilyon rubl, 16 faiz artım - Dövlət idarəçiliyi və regionlara transferlər - 1,7 trilyon rubl, 9 faiz artım - İnfrastruktur yatırımları - əksinə, ötən illə müqayisədə 7 faiz azalma

Ən ciddi narahatlıq doğuran məqam, təbii ki, müdafiə xərclərinin bu qədər şişməsidir. Söhbət təkcə Ukraynaya qarşı aparılan müharibəyə (SVO) ayrılan pullardan getmir - burada daxili təhlükəsizlik, güc strukturlarının maliyyələşdirilməsi, ordunun təchizatı və səfərbərlik hazırlığı da daxildir. Rəsmi şəkildə təsdiqlənməsə də, may ayında sızan Federal Antiinhisar Xidmətinin hesabatına görə, 2025-ci ilin ilk dörd ayında Rusiya müdafiə kompleksinə 2,3 trilyon rubl xərcləyib - bu, 2022-ci ilin orta aylıq səviyyəsi ilə müqayisədə təxminən iki dəfə çoxdur.

Kəsirin yeri necə doldurulur: ehtiyatlar tükənir, borc bahalaşır

Artan büdcə kəsiri üç istiqamətdən qarşılamağa çalışılır:

Milli Rifaha Fondu (FNB) - il başlayandan bəri bu fondan 1,5 trilyon rubldan çox vəsait çıxarılıb. 1 iyun tarixinə FNB-nin qalığı 5,4 trilyon rubldur, amma bunun cəmi 3,2 trilyonu real likvid aktiv sayılır. Daxili borclanma - ilin əvvəlindən etibarən federal istiqrazlar (OFZ) vasitəsilə 2,8 trilyon rubl cəlb olunub. Bununla belə, bu borcların orta faiz dərəcəsi 10,6%-dən 11,8%-ə yüksəlib. Regionların və dövlət korporasiyalarının ehtiyatları - bank sistemində müvəqqəti "parklanan" vəsaitlər (məsələn, repo əməliyyatları və aktivlərin konsolidasiyası) bu ehtiyatları artırır. Amma problem ondadır ki, bu resursların hamısı ya limitlidir, ya da baha başa gəlir. Qaydaro adına İqtisadi Siyasət İnstitutunun analitikləri xəbərdarlıq edir: əgər hazırkı xərcləmə tempi dəyişməsə, 2026-cı ilin sonuna qədər FNB faktiki olaraq boşala bilər. Eyni zamanda, dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti 20 faizə çata bilər ki, bu da 1999-cu ildən bəri ən yüksək göstərici olacaq.

Rusiya büdcəsinin qlobal mənzərədə yeri: rəqəmlər təkbaşına heç nə demir

Rusiya büdcə kəsirini qlobal kontekstdə analiz etmədən yalnız daxili statistikaya əsaslanmaq yanıldıcı ola bilər. Kağız üzərində 3,4 trilyon rubl (1,5% ÜDM) kəsir ABŞ-ın 1,2 trilyon dollar (4,1% ÜDM) kəsiri ilə müqayisədə az görünə bilər. Amma məsələ rəqəmin böyüklüyündə yox, onun necə və hansı vasitələrlə qarşılandığındadır. Əgər ABŞ dünya rezerv valyutası olan dollarda sərbəst borclana bilirsə, Rusiya bu imtiyazdan tam məhrumdur.

Maliyyə Nazirliyinin məlumatına əsasən, 2025-ci ilin ilk beş ayında yaranmış 3,4 trilyon rubl kəsir Hindistanın analoji dövrdəki göstəricisindən beş dəfə çoxdur. Hindistanın büdcə kəsiri cəmi 600 milyard rubl (təxminən 680 milyard rupi) olub və bu ölkə ÜDM-də 6,8%-lik artım nümayiş etdirir. Halbuki Dünya Bankının Rusiya üzrə proqnozları bu ölkənin 2025-ci ildə maksimum 1,4% iqtisadi artım göstərəcəyini deyir. Bu isə tamamilə fərqli fiskal dayanıqlıq nöqtəsidir.

Təhlilə daxil edilən digər ölkə - Türkiyə. Bəli, burada inflyasiya baş alıb gedir (2025-ci ilin mayında 67,7%), lirə həssasdır, amma büdcə kəsiri 1 trilyon lirə ilə (təxminən 1 trilyon rubl) məhdudlaşır - Rusiya ilə müqayisədə 3,4 dəfə az. Bundan başqa, Türkiyə 2025-ci ilin I rübündə Qətər və BƏƏ-nin iştirakı ilə infrastruktur layihələri vasitəsilə 19 milyard dollar birbaşa xarici sərmayə cəlb edib.

Davamı olacaq - növbəti hissədə: BRİKS və Qərb ölkələri ilə müqayisə, institusional fərqlər, valyuta manevrləri, Rusiya modelinin bağlanması riski.

Sabitlik təzyiq altında: 2025-ci ilin Rusiya büdcəsi yolayrıcında

Rusiya iqtisadi arxitekturası bu gün daha çox bir tikinti konstruksiyasına bənzəyir: nominal göstəricilərə görə gəlirlər artmaqdadır, amma bu artımı daşıyan "daşqınlı körpü" inflyasiya, militarizasiya, artan borc və tükənən ehtiyatlar kimi dörd istiqamətdən basqı altındadır. Xaricdən baxanda hər şey səliqəlidir, amma içəridə konstruksiyanı zəiflədən ciddi gərginlik toplanır.

Birinci: Gəlirin nominal artımı büdcə sabitliyi demək deyil. 2025-ci ilin yanvar-may aylarında federal büdcəyə 11,5 trilyon rubl daxil olub - ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 20% çox. Amma bu artımın arxasında real iqtisadi canlanma deyil, inflyasiya və vergi sisteminin sərtləşdirilməsi dayanır. Rəsmi inflyasiya göstəricisi 6,8% olsa da, qeyri-ərzaq məhsullarının qiymətləri faktiki olaraq 8,4% artıb. Qiymətlər artdıqca, ƏDV və aksizlər də daha çox toplanır - nəticədə vergi artımı iqtisadi genişlənmə deyil, sadəcə "inflyasiyaya endeksasiya" effekti yaradır.

Bundan əlavə, 2025-ci ildə Rusiyada vergi ekspansiyası görünməmiş həddə çatıb:

- "Özünüməşğulluq" statusundan çıxarılıb, məcburi İP (fərdi sahibkar) şəklinə keçirilən vətəndaşların sayı genişlənib - Kiçik faydalı qazıntı hasilatçıları üçün NDPİ normaları artırılıb - Şirkətlərin əlavə mənfəətləri üçün yeni vergi şkalası tətbiq olunub

Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin (CSR) qeyd etdiyi kimi, vergi bazası real sektorun böyüməsi hesabına yox, yalnız inzibati təzyiq vasitəsilə genişlənir. Bu isə büdcənin uzunmüddətli sabitliyini risk altına salır: inflyasiya səngiyən kimi və ya vergi toplama effektivliyi azalan kimi kəsir yenidən dərinləşir.

İkinci: Büdcə militarizasiyası - sovet modeli təkrar olunur. Rəsmi məlumatlara görə, 2025-ci ilin ilk beş ayında federal büdcənin 40%-dən çoxu - təxminən 5,2 trilyon rubl - müdafiə və milli təhlükəsizlik xərclərinə yönəldilib. Bu, Rusiya tarixində sülh şəraitində qeydə alınmış ən yüksək hərbi xərcləmə payıdır.

Müqayisə üçün:

- 2010-cu ildə bu göstərici cəmi 12% idi - 2020-ci ildə - 22% - 2023-cü ildə isə - 32%

Bu struktura özlüyündə iqtisadi prioritetlərin dəyişdiyini göstərir. İnfrastruktur və gələcək yönümlü layihələr kənarda qalır:

- İnfrastruktur xərcləri 2024-cü illə müqayisədə 7% azalıb - BAM və Transsibir dəmir yollarının genişləndirilməsi kimi "Şərq poliqonu" layihələri üçün ayrılan vəsait 28% kəsilib - Rəqəmsal dövlət idarəçiliyi proqramına ilkin planda nəzərdə tutulandan 1,6 dəfə az vəsait ayrılıb - Elmin və təhsilin maliyyələşməsi cəmi 3,2% artıb - bu isə inflyasiyanı nəzərə alsaq, real azalmadır

Belə təmayül "büdcə inersiyası" yaradır: müdafiəyə yönələn pulların həcmi artdıqca, gəlir gətirən sahələrə vəsait yönəltmək getdikcə çətinləşir. Bu isə sovet iqtisadiyyatının 1980-ci illərdəki tənəzzül modelini yada salır - o zaman hərbi xərclər ÜDM-in 17%-ni təşkil edirdi, sənaye isə yerində sayırdı.

Üçüncü: Kəsir planlaşdırılandan tez dolur - yeni vergi dalğası qapıdadır. 10 iyun 2025-ci il tarixində Maliyyə Nazirliyinin yaydığı məlumata görə, yanvar-may aylarında büdcə kəsiri artıq 3,4 trilyon rubl olub. Bu, illik planlaşdırılmış kəsirin (3,8 trilyon rubl) düz 90%-dir. Halbuki ilin ikinci yarısı daha çox xərclə doludur: yayda regionlara transferlər, payızda orduya təchizat, qışda milli layihələrin tamamlanması və sair.

AKRA analitiklərinin proqnozlarına görə, ilin sonuna qədər kəsir 5,1-5,3 trilyon rubla çata bilər. Bu isə ÜDM-in 2%-dən çoxudur.

Bu durumda hökumətin qarşısında iki seçim qalır:

Səkvestr - qeyri-prioritet sahələrdə xərclərin kəsilməsi. Ən çox əziyyəti regionlar çəkəcək: ya daxili borclar artacaq, ya da inkişaf layihələri dayandırılacaq. Yeni vergi dalğası - artıq iyunun əvvəlində Maliyyə Nazirliyi 10 milyon rubldan yuxarı gəlirli şəxslər üçün gəlir vergisinin artırılması ideyasını gündəmə gətirib. Spirtli içkilər və yanacağa aksizlərin artırılması da müzakirə olunur. Amma ekspertlər xəbərdarlıq edir: vergi bazası sonsuz deyil və davamlı artımlar həm vergidən yayınmanı, həm də yığımın azalmasını gətirə bilər. Dördüncü: Ehtiyatlar əriyir, borclanma isə bahalaşır. Milli Rifaha Fondu 2025-ci ilin əvvəlindən bu yana 1,5 trilyon rubl itirib və 1 iyun tarixinə cəmi 5,4 trilyon rubl təşkil edir - onun da yalnız 3,2 trilyonu likvid vəsaitdir. Bu templə davam edilsə, 2026-cı ilin sonuna qədər fond tam tükənə bilər.

Daxili borclanma da artıq çətinləşib. Yanvarda 10,6% olan OFZ gəlirliliyi mayda 11,9%-ə çatıb. Amma buna baxmayaraq, investor marağı azalır - əsas alıcılar dövlət bankları və onların arxasında duran Mərkəzi Bankdır. Bu isə qapalı borc dövriyyəsi yaradır: dövlət dövlətə borc verir. Belə mexanizm qısamüddətli dövrdə işləyə bilər, amma uzunmüddətli perspektivdə inflyasiyanı azdırır, investor etimadını azaldır və iqtisadi mühitin cazibəsini aşağı salır.

Gaydaro İnstitutunun məlumatına görə, 2025-ci ilin mayında OFZ bazarında xarici investorların payı 0,2%-dən az olub. Halbuki 2018-ci ildə bu göstərici 25%-dən yuxarı idi.

Nəticə: Rusiya büdcəsi, kağız üzərində "hələ dözür", amma struktur baxımından artıq çöküşə girib. Əgər iqtisadi prioritetlər dəyişməzsə, Moskvanı 1980-ci illərin sovet tipli büdcə tələsi gözləyir: silaha milyonlar, iqtisadiyyata isə qəpik-quruş.

Büdcə dinamikasının 2025-ci ilin sonuna qədər mümkün inkişafı: üç ssenari və onların nəticələri

2025-ci il ərzində qlobal bazarların yüksək dalğalanması, geosiyasi qeyri-müəyyənlik və daxili struktur məhdudiyyətlər fonunda Rusiya büdcəsinin taleyi həm Kreml strateqlərinin, həm də beynəlxalq analitik mərkəzlərin ciddi nəzarətindədir. İlin cəmi beş ayında federal büdcədə yaranan 3,4 trilyon rubl kəsir artıq illik limitin 90 faizini "yeyib". Planlaşdırılmış maksimum 3,8 trilyon rubl olsa da, hazırkı temp belə davam etsə, fiskal risklər artacaq və hökumət ya sərt addımlar atmalı, ya da "təxirəsalınmaz çarələrə" əl atmalı olacaq.

Aşağıda təqdim olunan üç ssenari - optimist, bazis və pessimist - hazırkı real göstəricilər (Maliyyə Nazirliyi, Rosstat, Mərkəzi Bank), eləcə də İEP (Qaydaro İnstitutu), CMACP, AKRA, Bloomberg Economics və IIF-in təhlilləri əsasında modelləşdirilib.

Optimist ssenari

Şərtlər:

Urals markalı neftin qiyməti 85 dollara qədər yüksəlir. OPEC+ ölkələrinin (xüsusən Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ) hasilatı azaltması və Asiyada, xüsusilə Hindistan və Çində tələbatın bərpası sayəsində mümkündür. Rubl sabitləşir və 85-87 aralığında qərarlaşır. Kapital axınının səngiməsi və qızıl, kömür və gübrə ixracının davam etməsi bu sabitliyi qoruyur. İnflyasiya 6-7% diapazonunda saxlanılır. Rusiya Bankı əsas faiz dərəcəsini 16% səviyyəsində saxlayır və bu da tələb və təklifi tarazda saxlayır. Nəticələr:

- Neft-qaz gəlirləri ikinci yarımildə əlavə 800-900 milyard rubl arta bilər - Rublun sabitliyi idxal inflyasiyasını neytrallaşdıracaq - FNB-dən vəsait çıxarmağa ciddi ehtiyac olmayacaq

CMACP-in qiymətləndirməsinə görə, bu ssenari reallaşarsa, illik kəsir 3,8 trilyon rubl həddində qalacaq, FNB-dən çıxarılan vəsait 2 trilyonu keçməyəcək və likvid qalıq 3,5 trilyon səviyyəsində qorunacaq.

Əsas risk: Geosiyasi partlayış. Qərbin yeni sanksiya paketi bu balansı bir anda poza bilər.

Bazis ssenari (ən real)

Şərtlər:

Neftin qiyməti 72-78 dollar, rubl isə 89-92 aralığında. Yəni status-kvonun qorunması. Daxili borclanma məhduddur. Maliyyə Nazirliyi yüksək faizlər səbəbilə ayda maksimum 600-700 milyard rubl cəlb edə bilir. İnflyasiya 8%-ə yüksəlir, istehlak tələbi azalır. Bu, ƏDV və aksizlər üzrə gəlirləri yavaşladır. Nəticələr:

- İlin sonuna qədər büdcə kəsiri 5 trilyon rubl (təxminən 2,2% ÜDM) olacaq - Fərqi örtmək üçün qismən monetizasiya (yəni Mərkəzi Bankın OFZ alması) gündəmə gələcək

Bu addım 2024-cü ilin payızından qeyri-rəsmi müzakirə olunurdu və Sergey Quriyev, Vladimir Milov kimi ekspertlər tərəfindən kəskin tənqid olunub - səbəb: inflyasiyanı qızışdırmaq və investisiya cəlbediciliyini öldürmək.

Vergi siyasətində sərtləşmə də gündəmə gələcək:

- Özünüməşğullar üçün yeni vergilər - Benzin, spirt və tütün üçün aksiz artımı - Sosial sığorta haqlarının indeksasiyası

IIF-in hesablamasına görə, bu tədbirlər ən yaxşı halda 300-400 milyard rubl əlavə gətirəcək - bu isə büdcə "dəliyini" örtmək üçün kifayət deyil, amma biznesə əlavə yük olacaq.

RSPP və "Delovaya Rossiya"nın sorğularına görə, 63% sahibkar artıq istehsalatını Ermənistana, Qazaxıstana və ya Belarusa köçürmək barədə düşünür.

Pessimist ssenari: sanksiyalar, sosial gərginlik və fiskal ifrat

Reallaşma şərtləri:

Sanksiyaların sərtləşməsi. ABŞ və Aİ Rusiyaya qarşı yeni məhdudiyyətlər tətbiq edir - ikili təyinatlı texnologiyaların ixracı qadağan olunur, həmçinin MKB və Alfa-Bank kimi iri banklara qarşı sanksiyalar tətbiq olunur. Bu isə idxal və ixracın maliyyə mexanizmlərini faktiki olaraq iflic edir. Neft və qaz ixracının kəskin azalması. Çin bazarında Yaxın Şərq tədarükçüləri ilə rəqabət gücləndiyi üçün Rusiya ixracı 20% azalır, Hindistan isə diqqətini Səudiyyə Ərəbistanının Arab Light neftinə yönəldir. Siyasi sabitliyin pozulması. Daxildə etirazların artması, regionların büdcə çətinlikləri fonunda mərkəzdən əlavə transferlər tələb olunur. Paralel olaraq hüquq-mühafizə orqanlarına ayrılan xərclər artır. Gözlənilən nəticələr:

- Büdcə kəsiri 6 trilyon rubla (ÜDM-in 2,5%-dən çoxu) çatır - FNB-dən 3,5 trilyon rubl vəsait çıxarılır, likvid ehtiyatlar 2 trilyon rubldan aşağı düşür - Hökumət kəskin səkvestr rejiminə keçir - bu dəfə "toxunulmaz" sayılan sahələr belə zərbə alır: regionlara subsidiya, kiçik biznesə dəstək, milli layihələr və sosial proqramlar dayandırılır

Makroiqtisadi təsirlər:

RAEX və AKRA-nın hesablamalarına görə, milli layihələrin dayandırılması ölkə ÜDM-ni 0,6-0,8% azaldır və işsizliyi 6,5%-ə qədər artırır. Bu, son beş ilin ən yüksək göstəricisi olacaq.

Bank sektorunda likvidlik böhranı dərinləşir: sanksiyalardan ehtiyat edən banklar uzunmüddətli kreditlər verməyi dayandırır, interbank faiz dərəcəsi 18%-ə yüksəlir. Mərkəzi Bank isə bazara yeni likvidlik ötürmək üçün fövqəladə alətlər işə salmalı olur - bu da pul kütləsinin nəzarətsiz artımı və inflyasiyanın sürətlənməsi ilə nəticələnir.

Staqflyasiya riski reallaşır: qiymətlər artır, real iqtisadiyyat isə kiçilir. Beynəlxalq Valyuta Fondunun proqnozlarına görə, belə bir ssenaridə Rusiya iqtisadiyyatı 2025-ci ildə cəmi 0,2% böyüyəcək, 2026-cı ildə isə resessiyaya düşəcək.

2025-ci ilin federal büdcəsi "böyümə iqtisadiyyatı"ndan daha çox "adap­tasiya iqtisadiyyatı"na çevrilib - sanksiyalara, geosiyasi qarşıdurmalara və daxili sosial təzyiqlərə qarşı reaksiya modelinə. Gəlir bazasının artımı yox, prioritetlərin yenidən düşünülməsi tələb olunur. Əks halda, 2025-ci il təkcə cari ilin büdcə böhranı ilə yadda qalmayacaq - bu, növbəti onillikdə baş verə biləcək makroiqtisadi silkələnmələrin proloquna çevrilə bilər.

Rusiya büdcəsi artıq struktur baxımından kövrək vəziyyətə düşüb. Dövlət gəlirlərinin xammal ixracına bağlılığı, yüksək hərbi xərclər, zəif investisiya mühiti və məhdud manevr imkanları, Mərkəzi Bankın və Maliyyə Nazirliyinin resurslarının tükənməsi ilə birlikdə, 2026-cı ildə daha dərin iqtisadi fəlakətin təməlini qoyur.

Optimist ssenari - bu gün reallıqdan çox fürsət pəncərəsi təsiri bağışlayır. Bazis ssenari - bütün risklərinə baxmayaraq, hələlik ən mümkün sayılır. Pessimist ssenari isə artıq kağız üzərindəki kabus deyil - yalnız iki və ya üç zərbə ilə bu ssenari gerçəyə çevrilə bilər. Və bu zərbələr 2025-ci ilin ikinci yarısında baş verə bilər.

Bu səbəbdən əsas sual artıq belə səslənir: Rusiya büdcəsi nə qədər pul yığa biləcək deyil, necə yaşamaq niyyətindədir?