Son.az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Texnoloji məhdudiyyətlərə struktur cavab kimi strateji muxtariyyət

ASELFLIR-600 elektrooptik sisteminin hazırlanması və uğurlu sınaqları təkcə mühəndis uğuru deyil. Bu, Türkiyənin müdafiə sənayesində xarici texnoloji asılılığı azaltmaq üzrə uzunmüddətli strategiyasının praktik təcəssümüdür. Hələ Kanada WESCAM sistemlərinə embarqo tətbiq etməzdən öncə formalaşmağa başlayan bu doktrina, 44 günlük Azərbaycan-Ermənistan müharibəsindən sonra tətbiq edilən məhdudiyyətlərlə sürətlənərək dövlət səviyyəsində "texnoloji suverenlik" kursunun bərqərar olmasına gətirib çıxardı.

Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, ikili təyinatlı texnologiyaların ixrac məhdudiyyətləri çox vaxt siyasi məqsədlərinə çatmır. OECD və SIPRI-nin 2010-2023-cü illəri əhatə edən məlumatlarına görə, yüksək texnoloji komponentlərin idxalına məhdudiyyətlərlə üzləşən ölkələrin 60 faizdən çoxu analoji istehsalı lokallaşdırıb və ya təchizat zəncirlərini şaxələndirib. Türkiyə nümunəsi də bu qanunauyğunluğu təsdiqləyir, lakin reaksiyanın miqyası və sürəti ilə fərqlənir. Cəmi beş il ərzində Ankara elektrooptika sahəsində kritik asılılıqdan çıxaraq, Qərb analoqları ilə müqayisə oluna biləcək sistemlər xəttini formalaşdırdı.

Burada söhbət təkcə "idxalı əvəzləməkdən" getmir. ASELFLIR-600 müdafiə sənayesinin dövlət strategiyasının tərkib hissəsi olduğu bir ekosistemin elementidir. Türkiyə Müdafiə Sənayesi İdarəsinin rəhbəri Haluk Görgünün "ekosistemin gecikmədən və xarici göstərişlərsiz işləmə qabiliyyəti" barədə bəyanatı sırf texnoloji deyil, həm də siyasi məna daşıyır - bu, hərbi, sənaye və siyasi qərarverici dairələr arasında yaranmış strateji konsensusun ifadəsidir.

Bu mənada Türkiyə faktiki olaraq İsrail, Cənubi Koreya və qismən Fransa modelini təkrarlayır - yəni müdafiə texnologiyalarında muxtariyyət milli suverenliyin tərkib hissəsi kimi qəbul olunur, ittifaq öhdəliklərindən asılı bir funksiya kimi yox.

Texnoloji ölçü: sensorlardan kəşfiyyat-zərbə dövrəsinə

Texniki baxımdan ASELFLIR-600 120 kiloqramlıq stabilizasiya olunmuş çoxfunksiyalı elektrooptik moduldur və uzunmüddətli uçuş qabiliyyətinə malik ağır pilotsuz platformalar üçün optimallaşdırılıb. HD gündüz kamerası, infraqırmızı və SWIR sensorları sistemə hər hava şəraitində və gecə-gündüz rejimində işləməyə imkan verir. Onun optik həlli isə yalnız müşahidə deyil, həm də hədəflərin operativ məsafədə tanınmasını təmin edir.

Amma bu sistemin strateji əhəmiyyəti onun texniki parametrlərində deyil, kəşfiyyat-zərbə dövrəsinin tam zəncirinə inteqrasiya olunmasındadır. 35 kilometrədək məsafədə idarə olunan sursatları nişan almaq imkanı verən lazer işıqlandırıcısı ASELFLIR-600-ü sırf kəşfiyyat vasitəsindən çıxarıb ISR-Strike (Kəşfiyyat-Nişan-Zərbə) seqmentinə daxil edir. Bu isə informasiya toplanması, emalı və hədəfə zərbə endirilməsi mərhələlərini birləşdirən çevik dövriyyə yaradır.

SIPRI-nin təhlillərinə görə, müasir müharibə sistemlərinin effektivliyində əsas göstərici hədəfin aşkar olunmasından məhv edilməsinə qədər keçən zamanın qısalığıdır. Bu baxımdan ASELFLIR-600-ün Bayraktar Akıncı ilə inteqrasiyası hava hücumundan müdafiə və radioelektron qarşıdurma şəraitində yeni nəsil döyüş aləti formalaşdırır.

Bayraktar Akıncı, 12 kilometr uçuş tavanı və 24 saata qədər havada qalma müddəti ilə artıq taktik deyil, "yarı-strateji" platforma statusundadır. O, klassik aviasiya ilə kosmik müşahidə vasitələri arasındakı boşluğu doldurur. Yüksək uçuş hündürlüyü və uzaqmənzilli optika sayəsində belə sistemlər artıq yalnız pilotlu erkən xəbərdarlıq təyyarələrinin və ya peyklərin görə bildiyi məsafələri izləyə bilir - həm də daha az xərclə və siyasi risklə.

Regional balans: Egey istiqaməti sınaq meydanı kimi

Egey hövzəsi Türkiyə-Yunanıstan münasibətlərində ən gərgin istiqamətdir. NATO və milli müdafiə qurumlarının məlumatlarına görə, hava məkanının pozulması və hərbi dəniz manevrləri üzrə insidentlərin əksəriyyəti məhz burada qeydə alınır. Belə bir şəraitdə Türkiyənin 140-150 kilometr məsafədən sabit elektrooptik kəşfiyyat aparmaq qabiliyyətinə malik platforma əldə etməsi artıq sırf hərbi deyil, həm də psixoloji və strateji-siyasi nəticələr yaradır.

İzmir bölgəsində yerləşdirilən Akıncı-nın uçuşları nəzəri olaraq Yunanıstan materikinin mühüm hissələrini - o cümlədən mərkəzi hərbi infrastrukturu - izləməyə imkan verir. Bu, qüvvə tətbiqi qaydalarının dərhal dəyişməsi demək olmasa da, "situasiyadan xəbərdarlıq" səviyyəsində yeni asimmetriya yaradır. RAND Corporation-un tədqiqatlarına görə, böhranların ilkin mərhələsində informasiya üstünlüyü tərəflər arasında daha əlverişli de-eskalasiya şərtlərinin diktə olunmasına şərait yaradır.

Aten üçün bu vəziyyət ya əks-kəşfiyyat və anti-pilot sistemlərini gücləndirmək, ya da HHM və radioelektron mübarizə doktrinasını yeniləmək zərurəti yaradır. NATO-nun 2022-2024-cü illər üzrə büdcə statistikası göstərir ki, Yunanıstanın məhdud resurs şəraitində belə adaptasiya siyasi qərarlarla müşayiət olunmadan mümkün deyil.

İsrail vektoru: tərəfdaşlıqdan strateji məsafəyə

İsrail uzun müddət Türkiyə müdafiə sənayesinin texnoloji nümunəsi kimi çıxış edib, xüsusilə də PUA və elektronika sahəsində. Lakin son illərdə siyasi dəyişkənlik, iqtisadi və texnoloji əlaqələr qismən davam etsə də, münasibətləri ehtiyatlı fazaya keçirib.

Türkiyə mediasında İsrail ərazisini - məsələn, Dəməşqlə Hayfa arasındakı məsafəni - müşahidə etmək imkanları barədə səslənən eyhamlar hərbi təhdid deyil, strateji kommunikasiya elementidir. Analitik ədəbiyyatda bu cür siqnallar diplomatik manevr aləti, regional status və təsir imkanlarını artırmaq üsulu kimi dəyərləndirilir.

İsrail üçün isə Türkiyənin yüksək effektivlikli elektrooptik sistemlər istehsal etməsi illərdir saxlanılan texnoloji fərqin azalması deməkdir. İsrail tədqiqat mərkəzlərinin vurğuladığı kimi, ISR seqmentində texnoloji üstünlük ölkənin milli təhlükəsizliyinin əsas dayaqlarındandır. Bu fərqin, hətta nisbi şəkildə azalması belə, uzunmüddətli təhlükəsizlik ssenarilərinin və investisiya prioritetlərinin yenidən nəzərdən keçirilməsini qaçılmaz edir.

Çoxlaylı kəşfiyyat arxitekturası: hava və kosmos sinerjisi

ASELFLIR-600 sisteminin strateji əhəmiyyəti xüsusilə Türkiyənin ikili təyinatlı peyk qruplaşmasının inkişafı fonunda daha da artır. Son illərdə Ankara orbitə bir neçə müşahidə peyki çıxararaq strateji kəşfiyyat və monitorinq imkanlarını genişləndirib. Pilotsuz uçuş aparatlarından (PUA) və kosmik vasitələrdən toplanan məlumatların vahid idarəetmə sistemində birləşdirilməsi çoxlaylı ISR (Intelligence, Surveillance, Reconnaissance - Kəşfiyyat, Müşahidə, Nəzarət) arxitekturası yaradır. Burada hər bir səviyyə digərinin texnoloji və əməliyyat məhdudiyyətlərini kompensasiya edir.