İsrail və İran arasında gərginləşən münaqişə, o cümlədən enerji obyektlərinə hücumlar fonunda Hörmüz boğazının bağlanması təhlükəsi potensial ssenaridən real geosiyasi təhlükəyə çevrilib. Enerji bazarları və maliyyə institutları vəziyyəti yaxından izləyirlər və anlayırlar ki, hətta Hörmüzün qısamüddətli blokadası qlobal miqyasda enerji şokuna səbəb ola bilər.

Hörmüz boğazı qlobal enerjinin arteriyasıdır

Hörmüz boğazı Oman və İran arasında 33 kilometrlik su xəttidir və dünya neft ehtiyatlarının beşdə biri buradan keçir. O, ən böyük neft tankerləri üçün kifayət qədər dərin və genişdir və qlobal neft tədarükü üçün ən vacib mərkəzlərdən biri hesab olunur. Bağlıdırsa, demək olar ki, alternativ yollar yoxdur.

ABŞ Enerji İnformasiya Administrasiyasının (EIA) məlumatına görə, 2024-cü ildə boğazdan hər gün orta hesabla 20 milyon barel neft keçib ki, bu da qlobal neft mayeləri istehlakının təxminən 20%-ni təşkil edir. 2025-ci ilin birinci rübündə həcmlər təxminən eyni qaldı.

2022-ci ildən 2024-cü ilə qədər Hörmüz vasitəsilə xam neft və kondensat daşınmaları gündə 1,6 milyon barel azaldı, bu azalma neft məhsullarının tədarüklərindəki 0,5 milyon barel artımla yalnız qismən kompensasiya edildi. Səbəblər OPEC+ hasilatının azaldılması (2022-ci ilin noyabr ayından) və Səudiyyə Ərəbistanını Qırmızı dənizə çıxış üçün Şərq-Qərb quru boru kəmərindən istifadə etməyə məcbur edən Bab əl-Məndəb boğazındakı fasilələr olub.

2024-cü ildə və 2025-ci ilin birinci rübündə dünya dəniz yolu ilə neft ticarətinin dörddə birindən çoxu və qlobal neft məhsulları istehlakının təxminən 20%-i Hörmüz boğazından keçib. Dünya LNG ticarətinin təxminən beşdə biri (əsasən Qətərdən) də boğazdan keçirdi.

Hörmüz boğazı ilə daşınan xam neft, kondensat və neft məhsullarının həcmi, 2020 - 2025-ci ilin I rübü

(başqası qeyd edilmədiyi təqdirdə gündə milyon barellə)

2024-cü ildə Hörmüz boğazından keçən neftin 84%-i və LNG-nin 83%-i Asiyaya göndərilib. Əsas istehlakçılar Çin, Hindistan, Yaponiya və Cənubi Koreya olub və bütün neft və kondensat həcminin 69%-ni təşkil edib.

Alternativ marşrutlar

Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ-nin Hörmüzdən qismən yan keçməsinə imkan verən boru kəməri infrastrukturu var. Ümumi mövcud istehsal gücü gündə 2,6 milyon bareldir:

Saudi Aramco Şərq-Qərb boru kəmərini idarə edir (5 milyon barel, 2019-cu ildə 7 milyona qədər genişləndirilib) və Bab əl-Məndəbdəki vəziyyətə görə 2024-cü ildə ondan daha intensiv istifadə edir.

BƏƏ yataqları Oman körfəzindəki Füceyrə limanına birləşdirən sutkada 1,8 milyon barel boru kəmərindən istifadə edir. 2024-cü ildə neft emalı zavodunun təkmilləşdirilməsi ağır xam neftin bir hissəsinin yerli emal edilməsinə və yüngül xam neftin boru kəməri vasitəsilə ixrac edilməsinə imkan verdi və onun gücünü artırdı.

İran 2021-ci ildə Oman körfəzinə Goreh-Jask boru kəmərini işə salıb. Onun ötürmə qabiliyyəti sutkada təxminən 300 min bareldir, lakin 2024-cü ilin yayında onun vasitəsilə ixrac sutkada 70 min bareldən çox olmayıb və sentyabrda nəqllər dayandırılıb.