Dünyanın böyük bir hissəsini bu gün antimiqrasiya ritorikası bürüyüb. ABŞ-da deportasiya reydləri adi bir siyasi alətə çevrilib, Avropada hər yerdə yeni məhdudiyyətlər tətbiq olunur, Rusiyada isə on minlərlə miqrantın taksi və çatdırılma sektorundan sıxışdırılıb çıxarılmasına hazırlaşırlar. Siyasətçilər bunu müxtəlif arqumentlərlə əsaslandırır: guya miqrantlar cinayətkarlığı artırır, innovasiyaları ləngidir və ya yerli əhalinin çörəyinə bais olur. Amma faktlar və statistika bir daha sübut edir: bu iddialar boş mifdən başqa bir şey deyil.

Əmək bazarı: siyasi manipulyasiyaların qurbanı

ABŞ rəsmiləri uzun illərdir iddia edir ki, miqrantlar yerli işçiləri sıradan çıxarır, texnoloji inkişafın motivasiyasını azaldır. Rusiyada da vəziyyət fərqli deyil: sorğular göstərir ki, əhalinin yarıya yaxını inamla düşünür - gəlmələr iş yerlərini əllərindən alır. Halbuki real mənzərə tam başqadır. ABŞ nümunəsi göstərir ki, miqrantlar əsasən yerli işçilərin boyun qaçırdığı sahələrdə çalışır: ağır, az maaşlı, nüfuz gətirməyən işlərdə.

On illərlə aparılan tədqiqatların yekunu dəyişməyib: kütləvi miqrasiya nə maaşları aşağı salır, nə də işsizlik səviyyəsini artırır. Hətta kəskin axın zamanı belə - məsələn, 1980-ci illərdə Floridada - nə gəlirlərə, nə də məşğulluğa ciddi təsir müşahidə olunmadı. Hətta ən həssas qruplar, yəni miqrantlarla eyni peşə kateqoriyalarına yaxın olanlar da ciddi zərər görmədi.

Nadir hallarda əks arqument irəli sürən alimlər tapılsa da, onların nəticələri hər dəfə daha geniş və dəqiq təhlillərlə iflasa uğrayıb. Ssenari dəyişmir: "miqrant maaşı azaldır" iddiası özünü doğrultmur.

İnnovasiya və yeni imkanlar

Miqrasiyaya qarşı ən populyar arqumentlərdən biri də budur ki, guya ucuz işçi qüvvəsi innovasiyaları əngəlləyir. Amma dünya əmək bazarının tarixi tam əksini göstərir. Texnoloji sıçrayışlar daim yeni sahələr, yeni peşələr yaradıb. Hətta ixtisas tələb etməyən seqmentlərdə də yeni iş yerləri formalaşıb. Başqa sözlə, innovasiya iş yerlərini ləğv etmir, əksinə yeni imkanlar açır.

Tarixdən konkret nümunələr çoxdur. 1962-dən sonra Fransa yüz minlərlə Əlcəzair repatriantını qəbul etdi. 1990-cı illərin əvvəlində İsrail əhalisini 12 faiz artıraraq SSRİ-dən gələnlərlə ölkənin iqtisadiyyatını daha da canlandırdı. ABŞ XX əsrin birinci yarısında Avropadan miqrasiya dalğasını qarşıladı. Skandinaviya ölkələrində isə son onilliklərin miqrasiya dinamikası detallı şəkildə öyrənildi. Və nəticə hamısında eynidir: maaşlara və iş yerlərinə ciddi mənfi təsir aşkarlanmayıb. Əksinə, bəzi hallarda yerli əhalinin məşğulluğu da artıb.

Məntiqi izah: iş bölgüsünün təbii ritmi

Artıq elmi dairələrdə bir ortaq qənaət formalaşıb: uzunmüddətli perspektivdə miqrasiya yerli insanların maaşlarına ciddi təsir göstərmir. Bunun sadə izahı var. Miqrantlar əsasən fiziki zəhmət tələb edən sahələrə üz tutur: tikinti, kənd təsərrüfatı, təmizlik. Yerli əhali isə dil, ünsiyyət və idarəçilik bacarığı tələb edən sahələrdə cəmləşir - menecment, ticarət, administrasiya. Bu sahələr daha yüksək maaş verir, nəticədə yerlilərin ümumi gəliri artır.

Xüsusilə qadınların vəziyyətində təsir daha barizdir. Uşağa baxan dayə və ya ev işlərinə köməkçi tutmaq imkanı yüksək ixtisaslı qadınların karyeraya tam güclə fokuslanmasına şərait yaradır. Bu isə həm ailələrin rifahına, həm də bütövlükdə ölkə iqtisadiyyatına əlavə güc qatır.

İndi miqrasiya ətrafında qızışdırılan miflərə qarşı faktların özü danışır: gəlmələr nə iş yerlərini "ələ keçirir", nə də maaşları aşağı salır. Əksinə, əmək bazarını daha çevik, daha rəqabətli və daha dinamik edir.

Əmək bölgüsünün dərinləşməsi

Tarix çox ibrətamiz faktlar göstərir. 1930-cu illərdə ABŞ-da kənd təsərrüfatı üçün Meksika işçilərinin cəlb olunması proqramı fəaliyyət göstərirdi. Bu proqram dayandırılanda, guya amerikalılar üçün iş yerləri açılacaqdı. Amma nəticə tam əksinə oldu: idarəçilik və koordinasiya vəzifələrinin sayı azaldı, amerikalıların özləri isə daha ağır və aşağı maaşlı işlərə məcbur qaldılar.

Unutmaq olmaz ki, miqrantlar yalnız işçi qüvvəsini artırmır, eyni zamanda tələb də yaradır. Onlar mənzil kirayələyir, ərzaq alır, xidmətlərdən yararlanır - yəni daxili bazarı stimullaşdırırlar. Əks nümunələr də var: məsələn, Berlin divarı dağılandan sonra çex işçilərinə Almaniyanın sərhəd rayonlarına yalnız gündəlik giriş icazəsi verilirdi, amma orada yaşayıb pul xərcləmək hüququ yox idi. Nəticədə, bu məhdudiyyət almanların maaş və məşğulluğuna həqiqətən mənfi təsir göstərdi.

Unudulan başqa bir amil - gəlmələrin sahibkarlıq fəallığıdır. ABŞ-da miqrantın biznes qurub onu onlarla işçiyə qədər böyütmə ehtimalı yerli sakindən qat-qat yüksəkdir. Bu cür şirkətlər təkcə miqrantların özlərini inteqrasiya etmir, eyni zamanda yerli əhali üçün də əlavə iş yerləri yaradır. 1990-cı illərin əvvəllərində ABŞ-da miqrantların təxminən yarısı məhz miqrantların qurduğu firmalarda çalışırdı.

Ucuz əmək və texnologiyalar: rəqabət, yoxsa simbioz?

Miqrasiyanın əleyhdarları tez-tez deyirlər ki, ucuz işçi qüvvəsi innovasiyaları öldürür. Amma bu məntiq çox sadəlövh yanaşmadır. Bəli, bəzi hallarda işçi çatışmazlığı texniki inkişafı sürətləndirə bilər. 1927-ci ildə Missisipi deltasında dağıdıcı daşqın baş verəndə minlərlə qaradərili bölgəni tərk etdi. İşçi qüvvəsiz qalan torpaq sahibləri məcburən mexanikaya sərmayə qoydular və nəticədə məhz həmin region kənd təsərrüfatında qonşu ərazilərdən daha qabaqcıl texnologiyalara sahib oldu.

Oxşar proseslər sonradan da müşahidə edildi. ABŞ-ın aqrar sektorunda meksikalı işçilərin cəlb olunması proqramı dayandırılanda, əkinçilər artıq əl əməyinə güvənə bilmədilər və texnologiyaları tətbiq etməyə məcbur qaldılar. Nəticə: patentlərin artması və bütöv sahələrin mexanikləşdirilməsi. Məsələn, Kaliforniyada o vaxta qədər pomidor yığımında texnika demək olar ki, istifadə olunmurdu, proqram bağlandıqdan sonra isə maşınlar standart halına gəldi. Amma bu nümunə də ziddiyyətli oldu: avtomatlaşdırma məhsulun maya dəyərini qaldırdı, fermerlərin gəlirlərinə zərbə vurdu, həm də texnikası olmayan məhsulların - məsələn, qulançar, çiyələk və kahının - istehsalını azaltdı. Uduşda qalan yalnız texnika istehsal edən şirkətlər oldu.

Bugün də eyni mənzərə davam edir: ABŞ hakimiyyəti dəfələrlə kənd təsərrüfatından miqrantları sıxışdırmaq istəyib, amma hər dəfə sərt reallıqla qarşılaşıb - nə yerli işçi var, nə də onları əvəzləyəcək kifayət qədər texnologiya.

Fərqli seqmentlər - fərqli innovasiyalar

Araşdırmalar bir mühüm həqiqəti təsdiqləyir: innovasiyaların xarakteri onların əmək bazarının hansı seqmentində tətbiq olunmasından asılıdır. Az ixtisaslı işçilərin maaşlarının artması həqiqətən işəgötürənləri rutin prosesləri avtomatlaşdırmağa sövq edir. Amma yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin əmək haqqı qalxdıqda təsir tam əksinə olur: şirkətlər yeni texnologiyalara sərmayəni azaldır, çünki bu işçilərin əməyini əvəzləmək həm çətindir, həm də baha başa gəlir.

Fərqin səbəbi aydındır: avtomatlaşdırmaq yalnız təkrarlanan, yaradıcılıq tələb etməyən işləri mümkündür. Məhsul yığımı və ya təmizlik robotlaşdırmaq olar, amma mühəndis və ya dizaynerin işini yox. Buna görə də aşağı ixtisaslıların maaşı qalxanda biznes texnikaya yönəlir, amma yuxarı ixtisaslıların maaş artımı əksinə innovasiyanı ləngidir - çünki onları texnika ilə əvəzləməkdənse, işdə saxlamaq daha sərfəlidir.

Tarix göstərir ki, texnologiya ilə işçi qüvvəsi bir-birini inkar etmir, əksinə yanaşı inkişaf edir. Əgər iqtisadiyyatda ucuz, ixtisasız işçi qüvvəsi üstünlük təşkil edirsə, texnologiyalar da ona uyğunlaşır. Amma savadlı mütəxəssislərin güclü təbəqəsi formalaşanda, innovasiyalar da istiqamət dəyişir və "ağıllı" xarakter alır, çünki məhz onlara tələbat yaranır.